The Most Unsolvable Question In Science – Annaka Harris

https://sobrief.com/books/conscious

Phần 1: Bí ẩn Khó giải và Thách thức Khoa học về Ý thức

❓ Câu hỏi Lớn và Nỗi trăn trở:

• Bí ẩn Cốt lõi: Điều gì khiến vật chất phi-ý-thức (non-conscious matter) trong vũ trụ, trong một số cấu hình nhất định, lại tạo ra trải nghiệm chủ quan từ bên trong (experience of being that matter from the inside)? (00:01 - 00:46)
  • Đây là một sự chuyển đổi bí ẩn: từ không có ý thức sang có ý thức. (01:22)
  • Harris gọi đây là điều "thú vị và bí ẩn", thôi thúc bà tìm hiểu.
• Phổ Trải nghiệm: Rõ ràng có một dải rộng các trải nghiệm ý thức, từ rất tối thiểu (ví dụ: ốc sên cảm nhận áp suất, nhiệt độ, đói) đến phức tạp như con người. (00:46 - 01:22)
• Sự Bế tắc của Khoa học:
  • Sau hơn 20 năm làm việc với các nhà thần kinh học và nghiên cứu khoa học ý thức, Harris khẳng định khoa học chưa có tiến bộ nào trong việc hiểu ý thức hình thành như thế nào. (01:22 - 01:58)
  • Lý do: Ý thức là một thứ khác biệt về bản chất so với mọi thứ khoa học từng nghiên cứu. (01:58 - 02:31)
    • Khoa học xuất sắc trong việc nghiên cứu hành vi từ bên ngoài.
    • Ý thức lại là trải nghiệm từ bên trong, chỉ có thể cảm nhận được bởi chính chủ thể. (Sách tham khảo: "Galileo's Error" của Philip Goff).

🔒 Giới hạn của Việc Nghiên cứu Ý thức từ Bên ngoài:

• Biết ý thức của người khác: Chúng ta chỉ có thể suy luận về ý thức của người khác (những hệ thống tương tự chúng ta) thông qua giao tiếp và ngôn ngữ, dựa trên sự tương đồng về trải nghiệm ý thức.
  • Ngôn ngữ chỉ hiệu quả giữa các hệ thống có trải nghiệm tương tự. Ví dụ: Không thể truyền đạt trải nghiệm âm thanh cho người điếc bẩm sinh, chỉ có thể dùng phép loại suy.
• Bằng chứng Gián tiếp vs. Trực tiếp:
  • Chúng ta không bao giờ có được bằng chứng trực tiếp về trải nghiệm ý thức của người khác, chỉ có bằng chứng gián tiếp qua hành vi và giao tiếp.
  • Điều này khác biệt với mọi đối tượng nghiên cứu khoa học khác.
• Hội chứng Khóa trong (Locked-in Syndrome):
  • Là tình trạng tổn thương não khiến người bệnh hoàn toàn tê liệt nhưng ý thức (nhìn, nghe, suy nghĩ) hoàn toàn nguyên vẹn.
  • Đây là ví dụ điển hình cho thấy ý thức có thể tồn tại mà không có bất kỳ biểu hiện bên ngoài nào.
  • Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu có những hệ thống khác (ít quen thuộc hơn) cũng có ý thức (dù tối thiểu) mà chúng ta không thể biết được không?
  • Vũ trụ sẽ không cho chúng ta dấu hiệu nào về sự tồn tại của ý thức nếu chúng ta không tự trải nghiệm nó. (04:48)

Phần 2: Thần kinh học, Ảo giác và Bản chất của Cái Tôi

🧠 Những Phát hiện Gây Hoang mang từ Thần kinh học:

• Sự Thật Trái ngược Trực giác: Nhiều nghiên cứu về não bộ cho thấy những sự thật gây sốc, đi ngược lại trực giác của chúng ta về cách ý thức hoạt động.
• Quá trình Liên kết (Binding Processes):
  • Não bộ tổng hợp các thông tin/nhận thức khác nhau (ánh sáng, âm thanh, xúc giác) đến vào những thời điểm khác nhau và được xử lý với tốc độ khác nhau thành một trải nghiệm thống nhất trong khoảnh khắc hiện tại.
  • Ví dụ: Chơi piano – ta cảm thấy nhấn phím, nghe nốt nhạc, thấy phím di chuyển xảy ra đồng thời, nhưng thực tế các tín hiệu đến não và được xử lý vào những thời điểm khác nhau.
  • Rất nhiều quá trình xử lý tiềm thức diễn ra để tạo ra trải nghiệm đồng bộ này.
• Trải nghiệm như "Ảo giác có Kiểm soát" (Controlled Hallucination):
  • Cách chúng ta trải nghiệm thế giới (cấu trúc, màu sắc, không gian) là do não bộ tạo ra để giúp chúng ta định hướng và sinh tồn hiệu quả, chứ không phản ánh thực tại cơ bản (underlying reality). (Thuật ngữ của Anil Seth). (
  • Ví dụ về màu sắc: Ta trải nghiệm màu xanh dương như thể nó "ở ngoài kia", nhưng thực tế chỉ có sóng ánh sáng được não xử lý và tạo ra trải nghiệm màu xanh. Bản thân trải nghiệm là thật, nhưng ấn tượng nó tạo ra về thực tại thì không.
  • Donald Hoffman lập luận rằng tiến hóa thậm chí có thể đã che giấu thực tại khỏi chúng ta vì việc biết thực tại không hữu ích cho sinh tồn.
• "Sống trong Hiện tại": Khái niệm này (từ thiền định) đề cập đến việc chú tâm vào trải nghiệm ý thức đang diễn ra, bất kể nó có "ảo giác" hay không so với thực tại cơ bản. Trải nghiệm cảm nhận (ví dụ: chạm vào bàn) là một sự kiện có thật đang diễn ra trong vũ trụ, dù thực tại nền tảng là gì.

👤 Ảo giác về Cái Tôi (The Illusion of Self):

• Cảm giác về Cái Tôi: Cảm giác về một "cái tôi" rắn chắc, liên tục, hiện diện bên trong đầu (gần mắt và các cơ quan cảm giác) được tạo ra một phần bởi luồng ký ức liên kết các trải nghiệm qua thời gian.