Để giành được tự do thật sự, anh phải làm nô lệ cho triết học

“Để giành được tự do thật sự, anh phải làm nô lệ cho triết học.”

—Epicurus

Triết gia vĩ đại Ludwig Wittgenstein có lần nọ đang ngồi trong công viên thảo luận triết học với một người bạn. Người bạn của ông phần khích đứng lên và nói to, “Đó là một cái cây! Tôi biết chắc rằng đó là một cái cây!” Một sự ngượng nghịu xảy ra sau đó khi hai người đàn ông nhận ra những người đi bộ đã dừng lại và nhìn họ chằm chằm. Wittgenstein, nhanh trí quay sang mọi người và bảo “Đừng lo, anh bạn này không bị điên đâu…chúng tôi chỉ đang đàm luận triết học thôi.”

Khi phần đông mọi người nghĩ về triết học, họ có thể mường tượng đến những cuốn sách  không thể đọc nổi trải dài tới hàng ngàn trang, không nói lên điều gì và chả giải quyết được chuyện gì. Họ hình dung ra một ông già cổ lỗ sĩ mặc chiếc áo sơ mi không cài cúc, quên buộc dây giày với đôi vớ khác màu, lê bước trên hành lang của một số trường đại học cổ kính, lẩm bẩm một mình, hoàn toàn chẳng để ý đến loài người xung quanh.

Thời còn là sinh viên đại học, khi tôi nói với mọi người rằng tôi đang tính chọn triết học làm chuyên ngành chính, họ thường nhìn tôi với một chút kinh hoàng pha lẫn hoang mang, cứ như thể tôi vừa bảo với họ rằng tôi định dí một cục bơ vào mông. Một người bạn thậm chí còn nói đến độ này, “Này anh bạn, sao anh lại làm như vậy với bản thân?”

Triết học từng là một cái bao đấm được yêu thích trong nhiều thế kỷ. Những lời chỉ trích nghe đã mòn tai: triết học thực sự chả giải quyết được chuyện gì; các triết gia chỉ thích tranh luận về việc tranh luận; khoa học cho chúng ta biết tất cả những gì ta cần biết, bởi thế triết học không còn phù hợp nữa v.v.

Những lời chỉ trích này hầu như không mới. Và chúng không chỉ giới hạn trong việc lăng mạ các sinh viên đại học hoặc các bậc cha mẹ hoài nghi. Trên thực tế, bản thân các lời phê bình từng là của nhiều triết gia nổi tiếng. Albert Camus kịch liệt cho rằng ông không phải là triết gia và sẽ “sửa lưng” các nhà báo nếu họ gọi ông là triết gia. Schopenhauer coi phần lớn các triết gia ở thời của ông—những người sừng sỏ chẳng hạn như Hegel, Fichte, và Schelling—là những gã lừa đảo và những kẻ khoa trương không nhìn qua được cái rốn của mình. Karl Marx thậm chí còn đi xa hơn khi viết, “Triết học đối với việc nghiên cứu thế giới thực có mối quan hệ tương tự như việc thủ dâm và tình dục thật.”1

Ui da…

Nhưng chính những gã khổng lồ trí tuệ của thời đại chúng ta—Monty Python—những người có lẽ đã xào nấu những lời chỉ chỉ trích này một cách điêu luyện nhất trong món hài châm biếm trứ danh của họ, “Trận bóng đá triết học:”

Thuyết minh: “Hegel đang tranh cãi rằng thực tại chỉ đơn giản là một lý thuyết suông phụ thuộc vào những quy tắc đạo đức phi tự nhiên, Kant dựa vào các mệnh đề vô điều kiện cứ khăng khăng rằng về mặt bản thể luận thực tại chỉ tồn tại trong suy tưởng, và Marx khẳng định rằng đã lạc đề (việt vị) rồi.”

Tất cả những chuyện này là để nói rằng ngay từ đầu, tôi nhận ra mình đang tiến vào một trận chiến vất vả ở đây. Triết học không dành cho những đứa trẻ sành điệu. Triết học dường như là một thứ phải nỗ lực rất nhiều mà phần thưởng lại quá ít. Triết học không thực tế và cũng chẳng giải quyết được bất kỳ vấn đề có liên quan nào nữa. Chúng ta đã có khoa học. Chúng ta có dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo. Ai thèm quan tâm liệu chúng ta có thể thực sự biết liệu một cái cây có phải là một cái cây không cơ chứ?

Khỏi phải nói, tôi không đồng ý với những người thù ghét. Triết học rất hữu ích. Nó cũng rất quan trọng. Trên thực tế tôi sẽ đi xa hơn với lập luận rằng triết học có thể hữu ích và quan trọng đối với người bình thường ở thế kỷ 21 hơn bất kỳ thời đại nào khác trong lịch sử nhân loại.

Vì vậy hãy thắt dây an toàn vào—đến hồi gay cấn thực sự rồi đây… ngay khi chúng ta hiểu ra được khái niệm “thực sự” có nghĩa là gì.

Triết học là gì?

Tại sao triết học lại quan trọng?

Triết học trong thế kỷ 21

Triết học giúp bạn hoài nghi những điều bạn biết