Abraham Maslow, Lecture 3: The Jonah Complex

Tuyệt vời! Dưới đây là bản tóm tắt chi tiết bài giảng thứ ba của Abraham Maslow, tập trung vào "Phức Cảm Jonah" (Jonah Complex), được trình bày theo yêu cầu của bạn để phục vụ mục tiêu học tập và ghi nhớ hiệu quả.

📖 Abraham Maslow – Bài giảng 3: Phức Cảm Jonah (The Jonah Complex)

Bài giảng này đi sâu vào một trong những khái niệm độc đáo và sâu sắc nhất của Maslow – Jonah Complex – để giải thích tại sao con người thường né tránh sự vĩ đại và tiềm năng cao nhất của chính mình.

1. 🎬 Mở đầu và Kết nối với Bài giảng Trước

• Giảng viên bắt đầu bằng một chút hài hước về việc mới cắt tóc giữa "ngày tận thế Corona" (corona apocalypse).
• Kết nối lại nội dung:
  • Đây là video thứ ba trong chuỗi bài giảng khám phá Abraham Maslow và tác phẩm "The Farther Reaches of Human Nature."
  • Kết thúc bài giảng trước (nửa sau Chương 2) với một "câu đố" (riddle) trong tư duy của Maslow về nhân cách (personality) và động lực (motivation):
    • Nếu tất cả động lực của chúng ta cuối cùng đều hướng tới điều gì đó như sự tự hiện thực hóa (self-actualization), tại sao những khoảnh khắc chúng ta cảm thấy mình đang self-actualizing lại có vẻ rất ít ỏi và xa vời (few and far between)? Tại sao chúng lại hiếm hoi?
  • Cách Maslow giải thích điều này là thông qua Phức Cảm Jonah (Jonah Complex), chủ đề chính của video này (bắt đầu từ trang 34 của sách).

2. 🐋 Phức Cảm Jonah (The Jonah Complex) là gì?

• Nguồn gốc tên gọi:
  • "Jonah" đề cập đến nhân vật Jonah trong Kinh Thánh (Sách Giô-na).
  • Hầu hết mọi người nhớ Jonah là người bị cá voi (hoặc cá lớn, tùy bản dịch) nuốt chửng.
  • Tuy nhiên, lý do Maslow chọn tên này không phải vì sự kiện bị nuốt, mà là phần đầu của câu chuyện:
    • Chúa Trời ra lệnh cho Jonah đi đến Nineveh (thủ đô của Assyria) để tiên tri về sự hủy diệt của thành phố này.
    • Phản ứng của Jonah: quay ngược 180 độ và chạy trốn nhanh nhất có thể khỏi việc thực hiện lời tiên tri đó.
    • Trên hành trình lẩn trốn, ông bị cá voi nuốt trong ba ngày, sau đó được thả ra và cuối cùng cũng đến Nineveh để thực hiện lời tiên tri.
  • Điểm mấu chốt: Sự quay lưng, trốn chạy khỏi mệnh lệnh của Chúa Trời. Đây là lý do Maslow chọn cụm từ Jonah Complex.
• Định nghĩa Jonah Complex:
  • Mô tả cách chúng ta chủ động né tránh hoặc quay lưng (actively avoid or turn away) khỏi vận mệnh lớn lao hơn (greater destiny), tài năng lớn hơn (greater talents), sự phát triển lớn hơn (greater growth) của chính mình – tương tự như Jonah trong Kinh Thánh.
  • Việc những khoảnh khắc self-actualization hoặc peak experience (trải nghiệm đỉnh cao) hiếm hoi không phải là ngẫu nhiên; đó là vì chúng ta chủ động né tránh chúng.
• Các khía cạnh của Jonah Complex:
  • Sự sợ hãi về sự vĩ đại bên trong chúng ta (fear of our inner greatness).
  • Sự lẩn tránh việc phát triển và hoàn thiện những tài năng tốt nhất của mình trong cuộc sống này (evasion of our growth and fulfilling our best talents).
  • Trích dẫn Marianne Williamson (cựu ứng viên tổng thống Đảng Dân chủ): "Nỗi sợ sâu sắc nhất của chúng ta không phải là chúng ta bất tài. Nỗi sợ sâu sắc nhất của chúng ta là chúng ta mạnh mẽ vượt quá sức tưởng tượng." (Our deepest fear is not that we are inadequate. Our deepest fear is that we are powerful beyond measure.)
    • Hầu hết chúng ta sợ mình không đủ tốt, không đủ tài năng để đối mặt với cuộc sống.
    • Nhưng Maslow và Williamson cho rằng, điều đáng sợ hơn nữa chính là điều ngược lại: chúng ta có thể là những sinh mệnh mạnh mẽ, và việc khẳng định sức mạnh đó khiến hầu hết chúng ta kinh hoàng.
  • Sự lẩn tránh vận mệnh tốt đẹp hơn của mình (evasion of our better destiny).
  • Sợ hãi những gì chúng ta thoáng thấy về bản thân trong những khoảnh khắc cao nhất (fear of what we glimpse about ourselves in our highest moments):
    • Khi có peak experience, nhìn sâu vào cấu trúc con người thật của mình và thoáng thấy một tiềm năng rực rỡ (deeply luminous potential) được dệt nên trong bản thể.
    • Phản ứng tự nhiên là lùi lại (recoil from it). Đó là một điều tuyệt vời nhưng cũng vô cùng đáng sợ.
    • Sự mâu thuẫn sâu sắc (deep ambivalence) về việc chúng ta là những người mang ánh sáng (bearers of light) bên cạnh việc là những người mang bóng tối (bearers of darkness).
  • Trích dẫn Lord Byron: "Ôi Chúa ơi, thật đáng sợ khi thấy linh hồn con người tung cánh." (Oh god it is a fearful thing to see the human soul take wings.)
    • Dễ dàng có cảm xúc mâu thuẫn về sự vĩ đại – cả trong chính mình lẫn khi cảm nhận ở người khác.
    • Khi nhận thấy sự vĩ đại ở người khác, đó như một lời mời ngầm để bắt đầu nhận thấy nó trong chính mình.
    • Ví dụ về sự mâu thuẫn: những người đặc biệt xinh đẹp, những nhà sáng tạo vĩ đại, những thiên tài, những người có vẻ quá may mắn, những người thánh thiện. Chúng ta không thoải mái với họ vì chúng ta không thoải mái với những điều đó trong chính mình.

3. 🌟 Phản ứng với Người Nổi Tiếng: Biểu hiện của Jonah Complex

• Cách chúng ta phản ứng với người nổi tiếng (famous celebrities):
  • Người nổi tiếng thường hội tụ nhiều phẩm chất đáng mơ ước: hấp dẫn về thể chất, giàu có, nổi tiếng, được chú ý và ngưỡng mộ.
  • Chúng ta có xu hướng hạ bệ (put celebrities down) họ.
  • Bằng chứng: các tờ báo lá cải (tabloids, gossip magazines) ở quầy thanh toán siêu thị thường đăng những câu chuyện hạ bệ người nổi tiếng.
  • Ví dụ cụ thể: Tom Cruise.
    • Trong nhiều năm, là diễn viên được trả lương cao nhất hành tinh (thu nhập trung bình 75 triệu USD/năm, tài sản ròng ước tính hơn nửa tỷ USD).
    • Rất giàu có, đẹp trai, có nhiều cơ hội thể hiện sáng tạo nghệ thuật, từng có mối quan hệ với những phụ nữ hấp dẫn nhất thế giới.
    • Các câu chuyện lá cải: cố gắng hạ bệ ông bằng cách nói ông bí mật là người đồng tính (secretly gay), là một Scientologist.
    • Giảng viên đặt câu hỏi: Liệu Tom Cruise có thực sự lo lắng về việc công chúng nghĩ gì về ông không? Hay ông ấy yêu cuộc sống của mình, tận hưởng quyền lực, sự thể hiện sáng tạo và sự nổi tiếng?
• Câu hỏi cốt lõi của Jonah Complex: Tại sao chúng ta lại hạ bệ loại cuộc sống mà ở một mức độ nào đó, chính chúng ta cũng mong muốn?
  • Câu trả lời: Bởi vì chúng ta có một sự mâu thuẫn sâu sắc (deep ambivalence) về những điều này và chúng ta chủ động chạy theo hướng ngược lại vì sợ hãi những khả năng cao nhất của cuộc sống.
• Sự tự phá hoại (self-sabotage):
  • Jonah Complex giúp giải thích tại sao chúng ta thường tự phá hoại thành công của mình (sabotage our success).
  • Chúng ta thường là kẻ thù tồi tệ nhất của chính mình (our own worst enemies). Cách chúng ta tự phá hoại bản thân còn tệ hơn những gì kẻ thù có thể làm với chúng ta.

4. 🔎 Nguyên Nhân Gốc Rễ của Jonah Complex

• Điều gì thúc đẩy Jonah Complex? Có nhiều lớp giải thích:
  • 1. Sợ hãi Trách nhiệm (Fear of Responsibility):
    • "Sức mạnh càng lớn, trách nhiệm càng cao" (With great power comes great responsibility - trích dẫn Stanley trong Spider-Man).
    • Việc công nhận sự vĩ đại, tài năng, tiềm năng của bản thân đi kèm với trách nhiệm.
    • Hầu hết chúng ta cảm thấy trách nhiệm như một gánh nặng, không phải là một cảm giác dễ chịu.
    • Vì vậy, khi việc nhận ra tài năng, vận mệnh tốt đẹp hơn, sức mạnh, sự vĩ đại của mình kéo theo trách nhiệm, chúng ta có động lực chạy theo hướng ngược lại.
    • Nếu bạn thoáng thấy điều gì đó sâu sắc và mạnh mẽ về bản thể mình, bạn sẽ phải chịu trách nhiệm về những gì mình làm với nhận thức đó (dù là cố gắng thể hiện nó, chạy trốn nó, hay cố gắng làm tê liệt bản thân bằng chất gây nghiện hoặc giải trí đại chúng).
  • 2. Sợ hãi Cuộc sống Phi thường sẽ "Bất thường" và Bị Chối bỏ (Fear that an extraordinary life would be out of the ordinary and lead to rejection):
    • Extraordinary có nghĩa là "vượt ra ngoài điều bình thường."
    • Sợ rằng việc sống một cuộc đời phi thường sẽ không được người khác chấp nhận, đặc biệt là bạn bè và những người thân yêu.
    • Nỗi sợ bị từ chối (fear of rejection) là cốt lõi.
    • Đặt câu hỏi phản biện:
      • Nếu cái giá của tình bạn là bạn không được sống đúng với những gì sâu sắc và mạnh mẽ trong con người mình, liệu đó có thực sự là bạn bè không? Hay đó là điều mà kẻ thù của bạn muốn?
      • Liệu mục đích cuộc đời có phải là để được thoải mái cho đến khi xuống mồ?
      • Người bạn thực sự (real friends): Là những người nhìn thấy bạn không chỉ ở hiện tại mà còn ở tiềm năng của bạn, và họ khẳng định, giúp bạn hướng tới điều đó.
      • Điều tương tự cũng đúng với người yêu (lovers): Nếu cái giá của mối quan hệ là bạn không được phát triển, có lẽ bạn không có một người yêu mà là một "người ghét" (hater) đội lốt.
      • Hầu hết chúng ta đều phải trải qua những trải nghiệm này, việc nhận ra người mình yêu thương lại là người cản trở sự phát triển của mình.
  • 3. Sợ hãi Bị Coi là Kiêu ngạo, Tự cho mình là Trung tâm (Fear of seeming arrogant, self-centered):
    • Nếu bạn khao khát trở thành phiên bản vĩ đại nhất của chính mình, bạn phải chấp nhận việc điều đó có vẻ kiêu ngạo.
    • Quan điểm của Maslow về sự kiêu ngạo:
      • Self-actualization không phải là thổi phồng cái tôi (puffing your ego up).
      • Nó là sự tiếp xúc nhiều hơn với thực tại (greater contact with reality).
      • Thực tại là: dù bạn nhận ra bản thể mình sâu sắc, mạnh mẽ, thú vị, thi vị, âm nhạc đến đâu, nó luôn diễn ra trên nền tảng của những gì lớn lao hơn bạn vô cùng (immeasurably greater than you).
      • Self-actualization là nhận ra cả hai điều này cùng một lúc: sự vĩ đại bên trong bạn và sự vĩ đại vô hạn của vũ trụ bao quanh bạn.
      • Điều này mời gọi một loại khiêm tốn (humility): bạn vừa vĩ đại, vừa rất nhỏ bé; vừa hữu hạn, vừa tham gia vào sự vô hạn.
      • Ví dụ: Aldous Huxley, một tác giả nổi tiếng mà Maslow xác định là người đang trên con đường self-actualization, đã có thể làm được điều này.
  • 4. Sự Vĩ đại Vốn dĩ có vẻ Nguy hiểm (Greatness often seems inherently dangerous) – Đây là lý do quan trọng và sâu sắc nhất:
    • Không chỉ là sợ trách nhiệm hay sợ bị từ chối.
    • Có điều gì đó vốn dĩ "quá mức" (too much, excessive) về những tiềm năng sâu sắc hơn của chúng ta.
    • Việc thoáng thấy nó có thể dễ dàng khiến chúng ta cảm thấy bị choáng ngợp (overwhelming).
    • Điều thực sự đáng sợ trong cuộc sống không chỉ là những nguy hiểm, hiểm họa bên ngoài, mà chính là bản thân chúng ta, cụ thể là phần bản thân mang hình hài những tiềm năng sâu sắc nhất.
    • Vì những tiềm năng này là một phần không thể tách rời của chúng ta, nên điều thực sự khiến chúng ta sợ hãi chính là sự tồn tại của chính mình (our existence itself).
    • Jonah Complex một phần là nỗi sợ bị choáng ngợp, bị nhấn chìm trong cường độ quá lớn, mất kiểm soát (losing control), bị hủy diệt (annihilation), tan rã (disintegration).
    • Đây không phải là nỗi sợ phi thực tế:
    • Trích dẫn Viktor Frankl: "Những ai muốn tỏa sáng phải học cách chịu đựng sự cháy bỏng." (Those who would shine must learn to endure burning.)

5. 🛠️ Giải quyết Phức Cảm Jonah (Solving the Jonah Complex)